الزامات توسعه رایانش ابری در ایران
متن زیر مصاحبه ای است که چند وقت پیش توسط نشریه سما با اینجانب انجام شد و در شماره ۴ این نشریه که بصورت ویژه به رایانش ابری اختصاص داده شده بود منتشر شد:
سودابه محمد پور (نشریه سما): با پیشرفت فناوری اطلاعات نیاز به انجام کارهای محاسباتی در همه جا و همه زمان به وجود آمده است. همچنین نیاز به این هست که افراد بتوانند کارهای محاسباتی سنگین خود را بدون داشتن سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای گران‌قیمت، از طریق اتصال به شبکه رایانش انجام دهند. رایانش ابری آخرین پاسخ فناوری به این نیازها بوده است. عموماً مصرف کننده‌های رایانش ابری مالک زیرساخت فیزیکی ابر نیستند، بلکه برای اجتناب از هزینه سرمایه‌ای آن را از عرضهکنندگان شخص ثالث اجاره میکنند. آنها منابع را در قالب سرویس مصرف میکنند و تنها بهای منابعی را می‌پردازند که به‌کار می‌برند. بسیاری از سرویسهای رایانش ابری ارائه شده با به‌کارگیری مدل رایانش همگانی امکان مصرف این سرویسها را به‌گونه‌ای مشابه با صنایع همگانی (مانند برق) فراهم می‌سازند. در کشور ما نیز تلاش‌های پژوهشی قابل توجهی در حوزه رایانش ابری صورت گرفته که بخش عمده‌ای از آنها در قالب جامعه آزاد رایانش ابری نمود یافته است. همین موضوع بهانه‌ای شد برای گفت‌وگو با فردی که به‌دلیل موسس و عضو فعال بودن در این جامعه، تجربیات و اندوخته‌های جالب توجهی برای ارائه دارد. مهندس مرتضی سرگلزایی جوان از رایانش ابری، چالش‌ها و روند رشد آن در دنیا و در کشور می‌گوید.
جامعه آزاد رایانش ابری با چه اهدافی شکل گرفته و چه فعالیتهایی انجام میدهد؟
رایانش ابری مصداقی از توسعه پایدار در بخش فناوری اطلاعات می باشد و این نگاه جدیدی است که در دنیا به استفاده بهینه و مقیاس پذیر از خدمات بخش فناوری اطلاعات ایجاد شده است. بنابراین لزوم کسب توانمندی های لازم برای توسعه فناوریهای مرتبط با رایانش ابری در قالب یک زنجیره ارزش از جمله موضوعاتی است که در برنامه ریزی های کلان کشورهای مختلف مشاهده می شود. با هدف کمک به ایجاد این زنجیره ارزش در کشور و تصمیم سازی در سطوح کلان، نسبت به ایجاد جامعه رایانش ابری با کمک تعداد زیادی از فعالان این صنعت در کشور اقدام کردیم.
برای توسعه صحیح فناوری باید یک رویکرد اکوسیستمی به آن داشت. فرض کنید که بخواهید در کویری بی آب و علف و بدون فراهم بودن زیست بوم مناسب به تولید عسل اقدام کنید! توسعه فناوریهای آی تی نیز همین است و باید اکوسیستم مناسب و مورد نیاز آن را فراهم کرد. این کاری نیست که طی یک یا دو سال انتظار داشته باشیم محقق شود. شکلگیری یک اکوسیستم هفت تا ده سال سال زمان نیاز دارد و به همین دلیل از سال ۸۷ اقدامات اولیه مورد نیاز را انجام دادیم که در نهایت در سال ۹۲ شرایط برای ایجاد جامعه رایانش ابری ایران فراهم شد. جامعه رایانش ابری سعی در توسعه این اکوسیستم و شکل دادن روابط و فرآیندهای مورد نیاز دارد و کارهای مختلفی در آن انجام میشود. کارهایی که بر حسب بلوغ جامعه به تدریج انجام شده است تا کنون بیش از هزار نفر از فعالین این حوزه را گردهم آورده است. از جمله این فعالیتها میتوان به برگزاری جلسات منظم، کارگاه‌ها و بحث‌های آزاد، تولید محتوا، دانش‌نامه و کارگروه های کلان داده، امنیت، تاکسونومی و استانداردسازی اشاره کرد. در ادامه سعی بر این است که زنجیرههای ارزش از تعامل مجموعههای مختلف حاضر در جامعه شکل بگیرد و این اکوسیستم گسترش پیدا کند. از بخش های مختلف دولت هم در جامعه حضور دارند ولی انتظار داریم که پررنگ تر شود. لازم به ذکر است که جامعه رایانش ابری ایران، یک جامعه مبتنی بر دانش آزاد است. فلسفه جوامع مبتنی بر دانش آزاد مشارکت همه اعضا (دولت، صنایع، دانشگاه و جامعه کاربری) در توسعه یک اکوسیستم، محصول یا محتوا است. اما یکی از مشکلات فرهنگی ما در جوامع آزاد این است که نگاه مصرف گرایی در آنها غالب است. تنها از منابع و ظرفیتها استفاده میکنیم اما چیزی به آنها نمی‌افزاییم. به همین دلیل کمتر شاهد خلق ارزش در این نوع جوامع هستیم. این یک ضعف فرهنگی است که باید روی آن کار شود.
وضعیت رایانش ابری درایران چگونه است؟ چه فعالیتهایی انجام شده و چه بازیگرانی دراین عرصه وجود دارند؟
از آنجایی که نگاه سرویس گرا به فناوری اطلاعات که در رایانش ابری از آن صحبت میشود، نمیتواند بدون بلوغ مبانی اولیه فناوری اطلاعات در کشور محقق شود، لازم است که ابتدا نگاهی به وضعیت فناوری اطلاعات کشور داشته باشیم. سازمان فناوری اطلاعات سامانهای را برای رصد برنامه پنجم در بخش فناوری اطلاعات ایجاد کرده است. شاخص‌های موجود در این سامانه بیان میکنند که اکنون در چه شرایطی قرار داریم و در پایان برنامه پنجم باید به چه وضعیتی برسیم. از مجموع ۱۱۰ شاخص موجود در آن، تنها ۳۰ مورد مقدار فعلی شان مشخص است و تنها در ۱۶ شاخص وضعیت پایان برنامه پنجم مقداردهی شده است. بنابراین ۷۰ تا ۸۵ درصد شاخصها وضعیت مشخصی ندارند. این نشان میدهد که ما شناخت درست و دقیقی از وضعیت فعلی و آتی صنعت فناوری اطلاعات در کشور نداریم. در خصوص رایانش ابری نیز نمیتوانیم وضعیت متفاوتی را انتظار داشته باشیم.
البته در ایران شرکتهایی هستند که سرویسهای ابری میدهند، برخی شرکتها هم در حال توسعه فناوریهای مرتبط با رایانش ابری هستند. اما هنوز شرایط کافی برای پذیرش فناوری در هر دو بخش فراهم نشده است. با فعالیتهایی که برای رشد زیرساختهای شبکه و فناوری اطلاعات در کشور در حال انجام است، انتظار میرود که طی سه الی پنج سال آینده شرایط بهتری برای عرضه خدمات بصورت سرویس فراهم شود و دانش متخصصین داخل کشور در توسعه زیرساختها و سکوهای ابری بکار گرفته شود. اما گسترش استفاده از دانش غیربومی در این صنعت آسیب جدی خواهد بود که اگر بصورت صحیح مدیریت شود، میتوان آن را تبدیل به فرصت کرد.
چه فعالیتهایی باید برای توسعه استفاده از رایانش ابری انجام شود؟
بواسط توسعه مدلهای ارایه سرویس و فناوریهای مرتبط با آن، ادبیات رایانش ابری پیوسته در حال تغییر است و هر سال با نسل جدیدی از محصولات مبتنی بر رایانش ابری مواجه میشویم. فعالیتی که چند سال پیش به اسم رایانش ابری انجام میشد، دیگر با ادبیات امروزی قابل توصیف نیست. در کشورهای توسعه یافته ادبیات ارایه سرویس های فناوری اطلاعات توصیف می شود و کشورهای در حال توسعه آن را ترجمه می کنند. نتیجه آن چیزی جز وابستگی به فناوری و گسترش فرهنگ مصرف گرایی نخواهد بود. فعالیتهای مورد نیاز برای توسعه رایانش ابری با تعریف زنجیره ارزش آن مشخص میشود. اگر شناخت مناسبی بر روی این زنجیره ارزش و نقشهای موجود در آن ایجاد شود می‌توانیم امیدوار باشیم که طی پنج تا هفت سال آینده شاهد شکلگیری این صنعت بصورت اثربخش باشیم.
گام اول در ایجاد این زنجیره ارزش همان شکلگیری اکوسیستم است که بتواند شرایط پایداری را در صنعت بین اجزای مختلف حاضر در آن فراهم کند. اینکه چه زنجیره های ارزشی را در این اکوسیستم تعریف کنیم نیز با شناخت بیشتر ظرفیتها حاصل میشود. زنجیرههای ارزش از نیاز کاربر و فرایند کسب و کار تا لایههای زیرساخت و شبکه را شامل میشوند و به روابط بین موجودیت های مختلف معنا میدهند؛ همچنین سبب پایداری و توسعه اکوسیستم میشوند.
برای مشاهده متن مصاحبه بر روی تصویر فوق کلیک نموده و یا به آرشیو نشریه سما، شماره ۴ مراجعه نمایید.
وضعیت رایانش ابری در دنیا در مقایسه با ایران چیست و آینده رایانش ابری را چگونه می‌بینید؟
روند توسعه فناوری اطلاعات به سمتی است که طی ده الی پانزده سال آینده استفاده از محصولات و سرویسها بصورت سنتی مقرون به‌صرفه نخواهد بود. برای یک سازمای به‌صرفه نیست که برای خود، پشته کامل فناوری اطلاعات را ایجاد کند بلکه به صورت صنعتی به شبکه رایانش متصل میشود تا از توان موجود در شبکه متناسب با نیاز خود استفاده می‌کند و کسب و کارش را پیش ببرد. اتصال به شبکه رایانش همانند اتصال به شبکه آب و برق و تلفن خواهد بود و شرایط بهتری برای تمرکز بر اصل کسب و کار فراهم می آورد. این صنعت تقریباً در مقایسه با نمونههای مشابه خود می‌تواند تا ۹۰ درصد بارهای کاری را پشتیبانی کند، به همین دلیل شرکت های بزرگ فعال در بخش فناوری اطلاعات چند سال است که سرمایهگذاریهای بسیاری برای کسب توانمندیهای بیشتر در ایجاد این شبکه، تدوین استانداردهای مرتبط و کسب سهم بیشتری از بازار آن انجام داده اند. در ایران نیز ظرفیت های بالایی هم در بخش توسعه و مهندسی ابر و هم در بخش کاربری آن وجود دارد که در صورت مدیریت صحیح و بهینه، میتوان انتظار داشت که امکان صادرات فناوری در این بخش را نیز طی سه تا پنج سال آینده داشته باشیم.
نقش جامعه علمی در توسعه فرهنگ رایانش ابری درکشور چیست؟
ما در دانشگاه به عنوان یک عضو فعال در جامعه رایانش ابری کشور توانستهایم روندهای این حوزه را در سطوح مختلف خرد و کلان رصد کنیم و با تولید و به اشتراکگذاری محتوا، نقش موثری در شکلگیری فرهنگ فناوری ایفا کنیم. تنها در مرکز تحقیقات رایانش ابری تاکنون بالغ بر سیصد پروژه در مقاطع ارشد و دکترا طی شش سال گذشته انجام شده شده است که این نشان میدهد از نظر علمی ظرفیت بالایی ایجاد شده است. همچنین سیلابس درس رایانش ابری نیز برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا تدوین گردیده و در چند ترم ارائه شده است. البته با مدل طراحی شده در جامعه رایانش ابری اتصال بین صنعت و دانشگاه را هم برقرار کردهایم و تا کنون حدود ۵ درصد این ظرفیت علمی در صنعت به گردش درآمده است. اما لازم است بیشتر روی آن کار شود و اتصالات آن تقویت شود.
مبحثی مانند رایانش ابری از نظر جامعه دانشگاهی بیشتر علمی است یا مربوط به فناوری و آیا اگر دانشجویی بخواهد درزمینه فناوریهای روز کارکند با چالش‌هایی نظیر کمبود منابع یا کمبودنیروی متخصص داخلی مواجه نمیشود؟
صرف نظر از ابعاد تجاری و علمی، رایانش ابری بیشتر جنبه فلسفی دارد و فناوریهای بسیاری زیرمجموعه آن تعریف می شود. اگرچه در دانشگاه روی همه این ابعاد کار میشود، اما اشتباه رایج این است که خود رایانش ابری را بصورت یک محصول یا فناوری بررسی کنیم. موارد متعددی مشاهده شده است که دانشجویان پس از ماه ها مطالعه و تحقیق تازه با این پرسش مواجه میشوند که رایانش ابری چیست و این پرسش بدلیل عدم شناخت فلسفه اصلی آن میباشد. در واقع رایانش ابری نوعی فکرافزار است که رویکرد جدیدی در نحوه ارائه و استفاده از فناوری اطلاعات را ایجاد کرده است. مشکلی از نظر نیروی انسانی متخصص وجود ندارد، بلکه لازم است که این طرز فکر جدید وجود داشته باشد.
آیا در زمینه فناوریهای روزی مانند رایانش ابری میتوان به دانش متخصصان داخلی اعتمادکرد و آیا در عمل تفاوتی بین مشاور متخصص داخلی و یک شرکت باتجربه خارجی احساس میشود؟
اگر نگاه ابزاری به رایانش ابری داشته باشیم -که تا کنون عموما وجود داشته است- تمام توان داخلی و خارجی در بخشهای دانشگاهی و صنعتی را هم که جمع کنیم، قابل اعتماد نخواهد بود. چالش اصلی در بکارگیری متخصصین خارجی این است که شناخت کافی از وضعیت داخل کشور ندارند و اغلب بر اساس یک مجموعه محصول خاص جهت گرفتهاند. پس باید ضمن اجتناب از نگاه ابزاری، از مدیریت اکوسیستم شروع کنیم تا قادر باشیم اجزای مختلف را در کنار همدیگر به صورت صحیح قرار دهیم و من معتقدم که این کار در توان متخصصین داخل وجود دارد و در کنار آن میتوان از مشاورین خارجی هم استفاده کرد.
معیارهای انتخاب رایانش ابری خوب چیست؟ از نظر امنیتی چه ملاحظاتی وجوددارد؟ چگونه میتوان ارزیابی کرد؟
البته صحیحتر آن است که بگوییم معیارهای انتخاب یک سرویس ابری خوب چیست. چهارچوبهایی وجود دارد که میتوان نیازها را با مشخصات سرویس منطبق کرد و بهترین سرویس را متناسب با نیاز انتخاب کرد. از نظر امنیتی هم باید اشاره کرد که رایانش ابری مرز فناوری اطلاعات سازمانها را تغییر میدهد، به همین دلیل با چالشهای امنیتی جدیدی مواجه هستیم که استانداردهای فعلی اغلب پاسخگوی آنها نمیباشد. این موضوع با کلید واژه “معماری های امنیتی تطبیق پذیر” جزء چالشهای روز در رایانش ابری میباشد. هم چنین ملاحظات امنیتی بر حسب نوع و سطح سرویس متفاوت است. برای ارزیابی خدمات ابری هم سازوکارهایی ارایه شده است که امکان نظارت مستقیم یا توسط یک موجودیت ثالث را فراهم میکنند. البته هنوز کل طیف خدمات ابری پوشش داده نمیشود، اما طی چند سال آینده انتظار میرود پیشرفتهای قابل توجهی در این بخش حاصل شود.
چه چیزهایی را میتوان به‌عنوان سرویس (As a service) ارائه کرد؟ چه زمانی مناسب‌است از سرویس استفاده کنیم و کجاها نبایدبه‌سراغ سرویس رفت؟ یعنی کاربردی وجوددارد که هیچ‌وقت نباید به‌صورت serviced-based ارائه شود؟ مثلا امنیت به‌عنوان سرویس در چه جاهایی و در چه حدی قابل قبول است؟
در خصوص اینکه چه چیزی را میتوان به عنوان سرویس ارایه داد که عملا محدودیتی وجود ندارد. حتی با ظهور فناوری های جدید نظیر “کلان داده” و “اینترنت اشیاء” سبد سرویس های قابل ارایه بزرگتر هم شده است. عامل محرک این موضوع اغلب بازار است که بتوان متناسب با نیاز بازار سرویسها را ارایه کرد و یا اینکه سرویس هایی ارایه کرد که نیازهای جدیدی را ایجاد کنند. در بخش سرویس های امنیتی مبتنی بر ابر هم شاهد آن هستیم که بازارهایی شکل گرفته است که بر حسب مورد بصورت خصوصی یا عمومی ارایه میشوند. این که یک سرویس در کجا و با چه مشخصاتی ارایه شود هم به دو عامل بلوغ فناوری و پذیرش فناوری بستگی دارد که مورد اول جنبه فنی و مورد دوم جنبه تجاری دارد.
آیا رایانش ابری به عنوان یک تحول جدید در صنعت تاثیری بر توسعه پایدار و محیط زیست نیز دارد؟
نقش رایانش ابری در کاهش آلودگی هوا قابل تأمل است. طبق مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات رایانش ابری، شرایط بهینه مصرف هر کاربر از سبد خدمات پایه فناوری اطلاعات در ماه به اندازه معادل حرکت خودرویی در مسافت یک و نیم کیلومتر است. اگر در جامعه خودمان از ۸۰ میلیون نفر حدود ۲۰ میلیون نفر از سرویسهای تحت وب در طول یک ماه استفاده کنند، معادل تردد حدود نیم میلیون خودرو در طول روز در سطح شهر می باشد. اگر در حالت ایدهآل فرض کنیم که این الگوی مصرف فناوری اطلاعات بصورت سنتی است، در مدل ابری انتظار داریم حدود ۷۰ درصد بهره وری بیشتری در استفاده از منابع داشته باشیم که تاثیر آن در کاهش سهم بخش فناوری اطلاعات از آلودگی هوا قابل توجه خواهد بود. در دنیا اکنون بحث‌های رایانش سبز بطور جدی پیگیری میشود، اما این مسائل علی رغم آلودگی شدید هوا در کشور ما تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است و حتی سهم دقیق بخش ICT در آلودگی هوا مشخص نیست.
سلام این روش کسب و کار جدید است و نیاز به شناساندن در جامعه دارد مشکل قابلیت اجرایی آن در کارهای مختلف است باید بستر آن فراهم شود و به اصناف آموزش داده شود